als ‘Verschuilen achter barmhartigheid’ gepubliceerd in: Nederlands Dagblad 19 december 2012

Meer dan andere jaren heb ik dit jaar last van de tijd van Advent. Hoe meer ik me realiseer wie er ruim tweeduizend jaar geleden gekomen is, des te meer kriebelt het. Stel dat de Jezus die straks verschijnt in macht en majesteit echt lijkt op de Jezus over wie de evangeliën in de bijbel vertellen. Stel dat hij echt een zoon is die op zijn vader lijkt en oordeelt met de eenvoud van het Oude Testament.

Het Oude Testament heeft een verbluffend eenvoudige lakmoesproef om te bepalen of een samenleving rechtvaardig is. Of wat zich als rechtsstaat aandient een rechtsstaat is, wordt bepaald door het lot van de kwetsbaren, de gemarginaliseerden, de onderliggers. Hebben weduwen en wezen, armen en vreemdelingen geen waardig bestaan dan is de conclusie even direct als eenvoudig: dit is geen rechtsstaat maar een onrechtsstaat.

Maar om wat voor reden dan ook passen we als Nederlandse christenen dat niet toe op onze eigen samenleving. Het respect voor de Nederlandse rechtsorde zit er diep in gegrift. De vreemde gedachte dat recht is wat we samen democratisch afspreken wordt ook door christenen gedeeld — tenminste zolang we er niet zelf onder hoeven te lijden. We verplaatsen ons uitvoerig in de problematiek van besturen en het handhaven van orde. Als de moloch van het bestuur mensen vertrapt verbinden we hun wonden, zorgen we voor ze vanuit barmhartigheid, maar dat is ook wel de grens. Alleen een beperkt gezelschap wat aparte christenen zul je betrappen op protesteren tegen onrecht. De anderen kijken er argwanend bij toe. De gedachte dat we in Nederland onder een regime leven, niet in een rechtsstaat maar in een onrechtsstaat, is te bizar voor woorden.

Juist als het om recht gaat is de bijbel geen ingewikkeld boek. Goeden onder de kwaden laten lijden, rechtvaardigen met onrechtvaardigen straffen is onrecht. Het pleidooi van Abraham versus God over Sodom en Gomorra haalt een eenvoudige streep door alle slechte smoezen die je kunt verzinnen om ons Nederlandse (Europese, Westerse) asiel- en vluchtelingenrecht recht te noemen. Maar we zeggen liever dat we het ook even niet weten (ND, 6 december) dan dat we het beestje zijn bijbelse naam geven: onrecht, tot de hemel schreeuwend onrecht.

Inderdaad, er zijn kleine niches in de werkelijkheid waar christenen wel over onrecht spreken: abortus, euthanasie. Maar dat zijn de uitzonderingen die de regel bevestigen. De grote afwenteling van de bezuinigingen op de armen, hier en in het buitenland, is politiek, geen onrecht. De keus om zorg en onderwijs juist voor de kwetsbaren systematisch te slopen is een politieke keus, waar we op het niveau van dom en onverstandig over meepraten, maar die we geen onrecht noemen. We zijn natuurlijk bijna net zo cynisch over politici als de doorsnee Nederlander, maar we houden de voor de hand liggende conclusie zo ver mogelijk op afstand: de kans is klein dat wetgeving die door die grote belangenbehartigers van de rijken wordt opgesteld zelfs maar lijkt op rechtvaardige wetgeving.

Het is al lang geleden dat een beroemde bisschop in beroemde preken kon betogen dat niet delen diefstal is, dat als jij twee jassen hebt en die arme verderop geen jas, je er één van hem gestolen hebt — of je die jas nu netjes in een winkel gekocht hebt of niet. Zo eenvoudig was het evangelie toen. Nu lijkt het wel heel ingewikkeld geworden. Stel je voor dat christenen eens massaal gingen zeggen dat alles wat iemand meer verdient dan een percentage van wat hij persoonlijk aan waarde heeft toegevoegd in een bedrijf of instelling diefstal is. Zo moeilijk is het echt niet om te bepalen wat een rechtvaardig loon is. Maar het is vloeken in de afgodstempel van de markt en dus van een grenzeloze naïviteit. Bovendien zijn er contracten en zal geen Nederlandse rechter een claim van diefstal door grootverdieners toewijzen. Natuurlijk niet. Dat is ook wat ik bedoel met onrechtsstaat. Dat Nederland relatief laag scoort in de statistieken van corruptie is eenvoudig omdat we corruptie hebben gedefinieerd als buitenwettelijke zelfverrijking.

We zeggen als christenen dat we een andere Heer hebben. En deze tijd van het jaar staan we extra stil bij wie er eigenlijk op aarde kwam, en bezig is terug te komen. Psalm 72 is een mooie psalm. Wie die psalm zingt kan niet anders dan concluderen dat het niet in zijn of haar belang is dat het belang van onze rijkdom beschermd wordt door fort Europa. Je zou verwachten dat juist christenen dat ook eens massaal lieten weten in Den Haag en Brussel: dit belang is niet ons belang, dit recht is niet ons recht, het is onrecht. Wat gaan we anders zeggen als de koning van Psalm 72 ons eens gaat vragen naar die vrouw uit China met haar kind (ND, 15 december) of de volgende dode gelukzoeker die aanspoelt op een kust van de Middellandse Zee? Bij deze andere Heer hoort ook ander recht. Matteüs 25:31-46 gaat niet maar over barmhartigheid. Het gaat over recht. Naar dat recht zal hij oordelen. Als dat in onze onrechtsstaat niet meer kriebelt en jeukt kan het niet anders of we hebben een andere heer.