Preek over Efeziërs 2:1-10

orde morgendienst
welkom
zingen: Opwekking 501
stil gebed
votum en groet
zingen: Psalm 98 (berijming Liedboek)
zingen: Opwekking 461
gebed
Schriftlezing Efeziërs 2:1-10
preek over Efeziërs 2:1-10
luisteren: Jezus, U bent het licht (Taizé)
getuigenis
openbare geloofsbelijdenis
zingen: Liedboek 448
zingen: NGK 179a
gebed
mededelingen
inzameling gaven
zingen: Liedboek 477
zegen

Dat was best een ruig stukje bijbel wat we net lazen, nietwaar? Ik kan me zo voorstellen dat er hier ook mensen zitten te denken: zie je wel, daar heb je die hautaine christenen weer. Kom je eens in een kerk en dan krijg je meteen iets te horen als: Ja, ja, je denkt wel dat je leeft, dat je vrij bent, dat je je eigen keuzes maakt, maar intussen ben je dood, ben je slaaf, wordt er over je beslist. Ze zijn zelf natuurlijk niet dood meer, en ook geen slaaf en zo, maar alle andere mensen wel. Ik zou het jammer vinden als het gevoel dat christenen hautain zijn bleef hangen, maar afgezien daarvan: er zit in dit stukje bijbel inderdaad iets ruigs, iets wat je zomaar tegen de haren instrijkt, en dat kan ik er niet uitpraten — dat wil ik trouwens ook niet, want er is wel iets aan de hand.

Misschien is het sinds een aantal jaren geleden iets makkelijker om je je daar iets bij voor te stellen. Laten we even kijken naar een bekende scène uit een beroemde film. [scène De Matrix]

Wakker worden, Neo. De matrix heeft je. Wat je, irritant als een splinter in je brein, ergens altijd al vermoedde is waar: er klopt iets niet, helemaal niet. Je denkt dat je vrij bent, maar je bent een slaaf. In de film betekent dat dat je een soort van biologische batterij bent voor de machines en de computers. Buiten de film geloven we zoiets niet, maar de boodschap die overgebracht wordt is wel die van: de werkelijkheid is niet wat-ie lijkt. Er speelt veel meer dan jij denkt. En juist als jij het, net als Neo in de film, belangrijk vindt dat je zelf over je eigen leven beslist, dat er geen noodlot is, heb je er belang bij op te letten.

Want ergens net als in De Matrix is er in de gewone werkelijkheid, hier, een groep mensen die de ervaring heeft van wakker geworden te zijn. Mensen die gemerkt hebben dat er veel meer speelt dan ze eerst dachten. De werkelijkheid is toch nog heel anders. Het stukje bijbel dat we net gehoord en gelezen hebben vertelt daarover. Misschien helpt het om het in al zijn ruigheid toch te hanteren als je er op let dat het vooral om een ik-boodschap gaat. Paulus, de schrijver van deze brief, heeft het niet in de eerste plaats over anderen, over zij-daarbuiten, die natuurlijk slecht zijn. Nee, hij heeft het over zichzelf en zijn eerste lezers, hij vertelt over de eigen ervaring van wakker geworden zijn. Wat een verrassing was dat, en is het nog steeds.

Ze gingen, we gingen, zegt hij, de weg van de god van deze wereld. We dachten, net als iedereen dat de werkelijkheid waarin we leefden, ‘de’ werkelijkheid was, waar we het mee moesten doen. Kijk rond, dit is de wereld, daarin moet je overleven. Dit is alles wat je hebt. Hier moet je er wat van maken. Dat die gedachte ‘in de lucht hangt’, dat je zulke ideeën inademt waar je ook komt, dat ziet Paulus, nu hij eenmaal wakker is, als het werk van een slechte geest, die mensen verslaaft terwijl ze denken dat ze vrij zijn. En hij houdt zichzelf, onszelf, er niet buiten. Ook wij dachten zo toen we nog dood waren, toen we nog niet wakker waren. Allerlei verlangens en gedachten die in ons opkwamen volgden we, vanzelfsprekend. Natuurlijk, toen, net als nu, was het vanzelfsprekend dat wat jij voelt, wat jij diep in jezelf verlangt en wilt bereiken, natuurlijk goed is, of het in die gevoelens en verlangens nu om jou zelf gaat of niet. Je bent gewoon zo, en hier, in deze wereld moet jij er wat van maken. Het is jouw leven en meer heb je niet.

Het is volmaakt echt, heerlijk of misschien wel huiveringwekkend echt, dit is je leven en je kunt het ervaren als vrijheid, als prachtig, als vreselijk maar toch de moeite waard, als echt leven — tot je wakker wordt, tot je ontdekt dat het allemaal complexer is, anders is dan je dacht. Paulus vertelt dat hij, dat wij, dat christenen dat ontdekten door Jezus, de Koning van Israël die God opwekte uit de dood. Juist doordat Jezus leeft, weer leeft, terwijl hij dood geweest is, blijkt dat dit niet ‘de’ werkelijkheid is, waar wij het mee moeten doen. Er is niet maar ‘deze wereld’ waarin wij moeten overleven. Je bent niet maar gewoon zo. Er komt ook nog een nieuwe wereld waarin we nog veel meer nieuw leven krijgen en waarin we nog veel meer zouden kunnen zijn dan gewoon zo. En als je kijkt naar het leven dat Jezus leidde zie je dat voor hem echt mensenleven niet draait om je eigen gevoelens of verlangens, maar om jezelf geven, om liefhebben, om het goede zoeken voor anderen, tot en met voor jou.

Heb je dat eenmaal gezien, dan is alles wat eerder vanzelfsprekend was helemaal niet vanzelfsprekend meer. Ben je eenmaal wakker, dan is alles wat je eerst werkelijkheid vond een droom gebleken. Paulus spreekt hier nog sterker ook: ben je eenmaal wakker, dan ontdek je dat je nu leeft, maar dat je eerst in feite dood was. Dat denken dat jij er hier en nu in deze wereld van moet maken en anders is alles weg, dat dit jouw leven is en dat je niet meer hebt, dat laat mensen zich in zichzelf keren, maakt het leven klein en armoedig. Dat denken dat wat jij voelt en verlangt wel goed is en aangeeft wat de moeite waard is zorgt ervoor dat je werkelijk open mensenleven, waarin je je leven met anderen deelt in overvloed en licht, niet bereikt. Je ziet plotseling mensen er kapot aan gaan en anderen ermee kapot maken. Als dit de wereld is en dit je leven is, dan is er plotseling de grote mythe van de schaarste: er is niet genoeg voor iedereen, jij moet zorgen voor jezelf, en dat doen mensen dan ook uitvoerig. Anderen worden er de dupe van, in het klein, en in het mondiaal groot. Er vallen miljoenen doden bij. Maar als God de schepper bezig is zijn wereld nieuw te maken is er altijd meer en altijd genoeg en ruimte om te delen. Als er iemand is die werkelijk van je houdt, zoveel dat hij zelfs zijn leven voor je wilde geven, dan hoef je niet meer te presteren om iemand te zijn ten koste van wat dan ook. Dan mag je leven, vrij, zonder noodlot, onder een open hemel.

See, dit soort wakker worden hoort bij Jezus ontdekken, in hem God zelf ontdekken en van daaruit de echte werkelijkheid. Het is de verrassing van merken dat God zo barmhartig is en dat de liefde die hij voor ons heeft opgevat zo groot is. Hij laat onze wereld niet maar onze wereld. Hij laat ons niet maar opgesloten zijn in ons leven. Hij laat ons niet maar opgaan, misschien even blinken en weer verzinken, punt. Hij laat mensen niet maar sterven. Hij wil dat we eeuwig leven. Kijk maar naar Jezus, naar hoe hij leefde, naar hoe hij nu leeft. Hij was dood, gedood door mensen die hun eigen leven wilden blijven leven, maar kijk, hij leeft voor altijd. En wij, ook jij, wie je ook bent, wij mogen met hem leven. Word wakker, er is meer onder de zon, je hebt meer dan wie je nu gewoon bent en meer dan je mogelijkheden van nu. Meer mogelijk maken — dat hoort op een heel diepe manier bij Jezus en bij de Geest waarmee hij mensen bezielt.

Goed, nog maar even terug naar het begin. Maakt dit christenen hautaine types, die goed zijn en anderen slecht? Ik hoop van niet. Stoere christenen, die op andere mensen neerkijken, laten vooral merken dat ze er zelf niets van begrepen hebben. Want wakker worden is niet bepaald een prestatie. De meeste mensen hebben er in het leven van alledag echt een wekker bij nodig. En anders worden we wel gewekt door iets anders, de kinderen, het licht van de nieuwe morgen, een kriebelende zonnestraal op je gezicht. Wakker worden kies je niet. Hoogstens kun je in je droom willen dat je wakker wordt. Mensen wórden wakker, ze wekken zichzelf niet.

Ook dat besef vinden we in de film waar we al iets van zagen, ondanks alle nadruk op eigen keuze en vrij willen zijn daar. Een andere scène, ook bekend. [scène De Matrix, blauwe en rode pil]

Neo kiest voor de waarheid, hoe rauw die ook zal blijken te zijn, en kiest de rode pil. Dat is kiezen, ja, maar dan nog: hij wekt zichzelf niet, zonder die pil was hij gebleven wie hij was. Hij wordt gewekt. Vervolgens mag hij zichzelf in de rest van de film gaan verwerkelijken als de Ene die hij moet zijn, en daarmee raken we ver uit de buurt van bijbel en geloof. Maar daar gaat het me nu niet om. Zelfs hier blijft het gaan om iemand die wakker gemaakt wordt. Hij kan niet zeggen: dat heb ik nu eens goed gedaan. Wat een prestatie van mij.

Dat is precies wat voor elke christen geldt. De verrassing van wakker worden krijg je. Je presteert het zelf niet. Op een gegeven moment kriebelt de zonnestraal van de liefde van Jezus je wakker en dringt het door: dat is het dus, zo is het dus, dit is niet maar mijn leven hier, iemand houdt van mij van over dood en graf heen, er is meer dan dit. Het gaat niet maar om hard overleven hier, in werkelijkheid gaat het om liefhebben en geliefd worden. Bij de een kan dat doordringen als een ratelende wekker naast je bed: stijf rechtop ontdek je dat je wakker bent. Bij de ander gaat dat langzaam, met een tijd lang zweven tussen slapen en wakker zijn. Dat verschil is niet van belang. Wat belangrijk is, is ontdekken dat je wakker bent, dat je geliefd bent, dat er nog een heel andere dimensie in je leven is dan je dacht.

Paulus schrijft het in dat stukje van zijn brief met zoveel woorden: dat je wakker bent, dank je niet aan jezelf; het is een geschenk van God en geen gevolg van je daden, dus niemand kan zich erop laten voorstaan. Lang voordat wij iets konden doen of presteren heeft Jezus voor ons geleefd, is hij voor ons gestorven en is hij voor ons opgestaan. Hij houdt van ons met zoveel daden vóór wij ooit van iemand kunnen houden. Zo zet hij mensen in de ruimte om zelf ook van anderen te houden. Goede daden die God zelf voor ons mogelijk gemaakt heeft. Ook als we goed doen is dat niet meer onze prestatie en dus niet iets waarvoor we onszelf op de schouder kloppen of op anderen neer kunnen zien. Dat zou toch nog weer  om onszelf heen draaien zijn, onszelf handhaven, onszelf groot houden, en dat hoeft nu net niet meer. We zijn vrij om te leven als werkelijke mensen, samen met anderen. We hoeven zelfs niet nu uit dankbaarheid te presteren in allerlei goede daden. We krijgen deel aan goede daden die God voor ons mogelijk maakt. We zijn vrij. Dat is de bedoeling. Nieuwe gemeenschap mag ontstaan en iedereen mag meedoen, wie maar wil, open en vrij, en met uitzicht op een leven dat nooit meer ophoudt. Daar mag je iedereen hier in de kerk op aankijken. Wie zich op zichzelf houdt, in zichzelf keert, niet open is naar anderen, niet goed is voor anderen, die heeft het niet begrepen. Je leert van anderen houden doordat iemand van jou houdt. Zo werkt God. Zo is Jezus. Echt leven is leven uit zijn liefde in goede daden, als mensen die wakker gekust zijn door God zelf.

Dan nog kort één ding. Hier wakker geworden zijn is pas het begin. Je ontdekt dat dit leven hier niet alles is, dat deze wereld niet ‘de’ wereld is en daarmee uit. Je leven hier is al veel, zeker als je vrij bent om te geven en te delen en lief te hebben. Ondanks alles wat je hier in de weg kan zitten kun je dan al een goed en rijk leven leiden. Maar dat is pas het begin van veel meer. Juist de ervaring van wakker worden doordat Jezus je wekt, Jezus die is opgestaan in een nog heel nieuw en ander leven, geeft christenen de vaste hoop dat ze nog eens op een heel nieuwe manier gewekt zullen worden, opgewekt uit de dood in een nieuwe werkelijkheid waarvan we de dimensies alleen maar kunnen raden. Paulus schrijft dan dat God ons in de eeuwen die komen zal laten zien hoe overweldigend rijk zijn genade is, hoe goed hij voor ons is door Christus Jezus. We hebben geen idee, hoe rijk en hoe goed. Dat maakt echte christenen tot mensen die zin hebben in meer, tot mensen die positief zijn, mensen die hoop hebben.

Misschien is dat uiteindelijk wel waar ik het meest blij om ben als ik denk aan hoe Jezus me wakker maakte. Als dit eens alles was, hier, als alles wat ik hier meemaak en wat er om me heen gebeurt eens alles was, en dan punt, einde — wat zou het dan helemaal voorstellen? Zelfs als ik een goed, een vol en rijk leven heb gehad en eens als oude man m’n laatste adem zou uitblazen, als dat alles was, wat was het dan? Als het goede niet blijft, als wat echt mooi is niet voor altijd is is het tenslotte toch allemaal lucht en leegte. Maar nu word ik wakker gemaakt door iemand die al leeft in een nog veel rijkere toekomst. Nu gaat, onderweg daarheen, alles extra spreken van leven, van kleur, van liefde, van uitbundigheid, van overvloed, van meer dan ik me hier ooit voor kan stellen. Dat geeft me pas echt zin om te leven, hier, en voor altijd.

See, ik eindig maar even met een ik-boodschap, net als Paulus in dit ruige stukje bijbel hier. Als je dit soort dingen hoort als je eens in een kerk bent kun je je er door veroordeeld voelen. En ergens is daar ook iets van waar. Er is echt wel iets aan de hand. Maar je zou ook kunnen proberen er anders naar te luisteren en te kijken. Misschien is het ook wel een uitnodiging voor jou om wakker te worden. Of heb jij helemaal geen last van die splinter in je brein, van de vraag of dit nu echt alles is, of het allemaal wel klopt, of er toch niet iets aan de hand is, echt aan de hand. Het licht van Jezus’ liefde straalt over ons allemaal vanmorgen. Onze prestatie is het niet. Gelukkig maar. We krijgen het van Jezus. Hij is het die mensen wekt met het licht van zijn liefde. Laten we voor hem zingen en tot hem bidden met een lied. Je mag luisteren en in stilte mee bidden. Als je wilt en kunt, zing maar mee.

gehouden in: Amsterdam-ZW, 26 augustus 2007