Onderweg 5 (2019) 21,17 (23 november 2019)

Het is typisch voor het publieke leven dat het van ons allemaal is. Het algemeen belang heet in het Engels niet voor niets ‘the common good’. Wat we gemeenschappelijk hebben maakt de samenleving uit. Dat bestaat uit van alles en nog wat: gemeenschappelijke hulpbronnen in grond en bodem, gemeenschappelijke gewoontes en tradities, taal, cultuur, opgebouwde kennis en praktijkervaring, ga zo maar door. Als er iets is wat de West-Europese samenlevingen vanouds kenmerkt, dan is het de overtuiging dat dit alles (en nog veel meer) van ons allemaal is.

Dat wordt nergens meer zichtbaar dan in het recht. Het recht vormt als het ware het geraamte van het algemeen belang. Het beschrijft de manier waarop wij willen samenleven, omdat we ervan overtuigd zijn dat we zo maximaal recht doen aan elkaar. Recht geldt voor ons allemaal, omdat het van ons allemaal is. Het ontstaan van een rechtsstaat hangt een-op-een samen met de diepe overtuiging dat het publieke leven van ons allemaal is.

Het is precies die overtuiging die inmiddels een jaar of dertig systematisch onderuitgehaald wordt. Zo ongeveer sinds Thatcher in Engeland riep dat er niet zoiets bestaat als een samenleving, is het ook in Nederland in zwang gekomen om te doen alsof wat publiek is van niemand is. Al lang vóór de financiële crisis was de sloop en uitverkoop van al het gemeenschappelijke aan de gang. Wat van iedereen is, kun je niet privatiseren. Wat van niemand is, valt toe aan de sterkste.

In die nieuwe situatie verandert het recht volkomen van karakter. Het wordt een complexe machine die particuliere belangen beschermt, vooral van mensen die dat kunnen betalen. En als het dat nog niet doet, omdat allerlei, ook internationale, rechtsregels van vóór de grote ontkenning van de samenleving dateren, kan dát recht vrijuit geminacht en genegeerd worden. De regering en vooral de woordvoerders van een paar regeringspartijen gaan erin voorop.

Wie er iets aan wil doen, zal weer bij het begin moeten beginnen: het publieke leven is niet van niemand, maar van ons allemaal.