Preek over Matteüs 5:7-9

orde morgendienst
welkom
votum en groet
gebed
zingen: Opwekking 126
zingen: Opwekking 342
zingen: Opwekking 123
Schriftlezing Romeinen 8:18-30
preek over Matteüs 5:7-9
zingen: Psalm 33,7.8 (berijming Liedboek)
lezen Tien Geboden
zingen: Psalm 103,3.4
gebed
mededelingen
inzameling gaven
zingen: Opwekking 71
zegen

De trouwe televisiekijkers onder ons zullen de reclame ongetwijfeld kennen. Een luidruchtige maffia-bende rond een tafel waar een ober net een dampende schaal spaghetti op neerzet. Voor ze beginnen met eten roept de chef de ober terug: uno momento, you, taste! De ober proeft en trekt zich weer terug, terwijl de maffiosi op het eten aanvallen. Luid kreunend slaan ze tegen de vloer. De spaghetti blijkt toch vergiftigd. Alleen de ober heeft nergens last van. Hij kijkt verbaasd naar zijn glas mineraalwater. De aftiteling verraadt de clou: Spa, het reinigende water.

Goed, daar trappen wij dus niet in. Sowieso trappen wij nooit in reclame, toch? We weten dat het allemaal trucs zijn waarmee rijke bedrijven proberen nog rijker te worden door ons dingen te laten kopen die we helemaal niet nodig hebben. Wij kiezen zelf, wij zijn zelfbewuste individuen en geven vorm aan onze eigen persoonlijke life-style. Bovendien, in Nederland kun je net zo goed gemeentepils uit de kraan tappen. Het smaakt al snel beter dan Spa ook.

Intussen zijn reclames heel interessante dingen. Ze worden gemaakt door gevoelige en creatieve mensen die heel veel moeite doen om in te spelen op wat mensen in Nederland anno nu willen. In plaats van zelf dure onderzoeken te doen kun je net zo goed een avondje van reclameblok naar reclameblok zappen. Dan kun je vrij nauwkeurig op het spoor komen wat diepe verlangens zijn van ons Nederlanders. Een beetje nieuwe auto laten ze echt niet zien in het saaie file-ritje dat de meeste mensen er dagelijks mee doen. Nee, je ziet hem heerlijk zwerven door de mooiste landschappen, lekker off-the-road. En dat, ja dat willen wij ook wel. Net zo is het bij die Spa-water reclame. Hoe overdreven ook vormgegeven, ze raakt aan het diepe verlangen van mensen, van ons, om in een vieze, in een vergiftigde wereld weer schoon te worden. Waar is het reinigende water?

Precies daarom moest ik er vanzelf aan denken bij de voorbereiding van deze preek. Want het komt me voor dat Jezus in deze woorden ingaat op datzelfde verlangen naar (weer) schoon te worden in een vieze, in een vergiftigde wereld. Kom maar bij mij, hoor ik hem zeggen, en drink het water van barmhartigheid, van zuiverheid, van vrede. Het zal je schoon maken en nieuw leven geven, dat blijft tot in eeuwigheid. Je zult er de gunst door ontvangen God te mogen zien en zijn kind genoemd te worden. Ergens net als Jezus het ergens anders ook zegt: Het water dat ik geef, zal in jou een bron worden waaruit water opwelt dat eeuwig leven geeft (Johannes 4:14). Wil je weer schoon worden, rein worden, de slechte stoffen van het leven uit je hart wegspoelen, dan is hier het reinigende water.

Met die woorden staat Jezus midden in onze wereld, onze wereld van belangen. Ik heb mijn belangen, jij hebt jouw belangen, hij heeft zijn belangen, zij heeft haar belangen, wij hebben onze belangen, jullie hebben jullie belangen, zij hebben hun belangen — onze maatschappij draait op het ritme van het vervoegen van dit werkwoord. Als je zelf niet voor jouw belangen op kunt komen, zorg er dan voor dat iemand anders het doet namens jou, want anders wordt er over je heen gelopen. Voor een laatste vorm van balans tussen de belangen van mensen en groepen mensen moet de regering zorgen, maar het overgrote deel van het leven kan prima aan het vrije krachtenspel van de markt overgelaten worden: mensen komen wel voor hun belangen op, komen ze bij jou niet aan hun trekken, dan gaan ze naar je concurrent.

Daar is onze West-Europese samenleving hard van geworden, heel hard. En gek genoeg versterkt dat het systeem: tegenover de belangen van anderen (aandeelhouders, werkgevers, zorgverzekeraars, asielzoekers en noem maar op) organiseren we onze eigen belangen — we moeten wel. En wie het maar goed verkoopt dat hij of zij opkomt voor onze belangen, die krijgt onze steun. Al heel lang kruipt het ons onder de huid, de vraag: als ik dit doe of dat laat, is dat wel in mijn belang? Past het wel in mijn carrièreplanning, kan ik dan mijn hypotheek nog betalen, zal ik op die manier mezelf niet tekort doen? Erg gelukkig zijn we niet met deze vragen en we merken maar al te goed dat er nog een heleboel mensen in Nederland en verder in de wereld ongelukkig zijn met dit systeem van belangen, maar ja, ontkom er maar eens aan. Tenminste ergens diep in ons hart voelen we ons vies en merken we dat we vergiftigd worden, maar waar is het reinigende water?

Hier, zegt Jezus dan, kom maar bij mij en drink van mijn barmhartigheid. Het zal je hart zuiveren van al die gedachten aan je eigen belang waar jij zo nodig voor op moet komen. Het zal je vrij maken. Laat mij maar, zegt hij. Ik heb je wel zien sappelen en trappelen in je leven. Uiteindelijk is dat toch maar overleven tot het verlies of de dood je inhaalt. Maar ik houd van je en ik identificeer me met jou, ook al is dat helemaal niet in mijn belang. Ik heb al mijn belang opgegeven, mijn majesteit afgelegd om echt naast jou te staan, jouw leven weer goed te maken, jou gelukkig te maken. Laat dat tot je doordringen, drink dat in. Hoe zien je belangen er dan uit? Probeer maar eens, probeer eens net te doen als ik: stap over je eigen belang heen en richt je op anderen. Moet je eens kijken hoe vol en rijk dat je leven maakt.

Barmhartigheid als reinigend, zuiverend water. Maar dan wel goed opletten. Het gaat Jezus wel om echte barmhartigheid en niet om een soort voor wat hoort wat medelijden. Zo van: ik geef jou wat vanuit mijn hoogte, mijn overvloed, mijn rijkdom, en nu verwacht ik van jou dat je tenminste dankbaar bent en mijn positie respecteert. Dat past helemaal niet bij Jezus. Hij is op aarde gekomen, mens onder de mensen, naast ons, uiteindelijk onder ons: weg gekruisigd. Hij doet nooit uit de hoogte. Hij is echt de Zoon van de God die geeft, eenvoudigweg en zonder verwijt. Hij laat barmhartigheid weer echt tot haar recht komen. Het gaat om een goed hart hebben, een hart dat vrij is om zich te erbarmen over anderen omdat het niet meer gevangen zit in belangen. Zo is Jezus. Hij heeft zo’n goed hart, heeft daaruit geleefd en spreekt ons zo aan. Drink dat in, betrek het echt op jezelf, en je merkt dat er in je eigen hart belangen worden weggespoeld en er ruimte komt om zelf zo’n goed hart te krijgen. Het reinigende water waar je naar verlangt is hier. Drink ervan, het zal je de kracht geven midden in dat hele belangensysteem van onze samenleving te leven. Het kan je er zelfs een grote subversieve kracht in geven.

Misschien is het goed om in dit verband even te herinneren aan de allereerste kerk. Die was net zo min volmaakt als de kerk nu is, maar je ziet er wel goed aan wat het effect is als mensen Jezus’ reinigende water gaan drinken. Ze waren zo vrij van hun eigen belangen dat ze de ruimte hadden om hun bezit te verkopen en samen te delen en anderen in hun kring welkom te heten. En ze waren gelukkig: ze loofden God. Dat konden ze doen in geloof aan wat Jezus ook hier zegt: wie barmhartig is, zal barmhartigheid ondervinden. En dat hebben ze gemerkt ook: toen zij het later slecht kregen werd een grote collecte georganiseerd onder nieuwe christenen, juist voor de kerk in Jeruzalem.

Kijk naar die dingen vanuit ons grote belangensysteem en je ziet iets heel vreemds, iets wat alles op z’n kop zet. Economisch gezien is het christelijk geloof begonnen als een groot piramide-spel. Laat je belangen los en zet je leven in voor anderen, dan zullen er telkens weer nieuwe anderen zijn die dat voor jou doen, tot God zelf eens alles recht zal zetten en jou in zijn barmhartigheid toegang geeft tot zijn vernieuwde wereld. Durven wij dat grote piramide-spel van het geloof nog te spelen? Jezus claimt dat echte barmhartigheid nu net het reinigende water is dat we nodig hebben. En kijk maar rond, kijk naar jezelf, zie je niet hoe ook in het echte leven de maffia-bazen van tafel rollen omdat hun belangen toch vergiftigd waren? Probeer het maar, drinken van Jezus’ liefde. Je zult er vaak genoeg verbaasd door in je glas kijken: sjo, het werkt.

Een volgend vers hier dan. Gelukkig word je als je zuiver van hart bent, dan zul je God zien. Daarmee staat Jezus midden in onze wereld, niet alleen de wereld van de belangen, maar ook de wereld van de bijgedachten. We leven in een oude cultuur die zichzelf de laatste eeuwen heeft leren wantrouwen. Telkens weer vallen dan de namen van Marx, Freud en Nietzsche, de zogenaamde meesters van het wantrouwen. We worden altijd mee bepaald door ons bezit, door ons onderbewuste en door een diepe wil tot macht. Bij alles wat we doen trekt de vraag mee: waarom doe ik dit? wat drijft me? wat motiveert me? En telkens weer merk je dan dat het allemaal niet zo zuiver is. We willen van alles, maar weten tegelijk dat we ook wat anders hadden kunnen willen en misschien wel hadden moeten willen. Het maakt mensen eindeloos onzeker: altijd weer die bijgedachten. Het roept een even eindeloze behoefte op aan bevestiging, complimentjes, evaluatie, leerpunten, coaching, en zo voort.

Ook dit doortrekt alles. We staan er niet steeds bij stil — dat kan ook helemaal niet — maar als we het doen voelen we ons er niet gelukkig bij. Misschien dat we hier ook wel het diepste punt raken waar dat verlangen aanknoopt weer schoon te worden midden in onze vergiftigde wereld. Werkelijk jezelf te kunnen worden zonder wantrouwige bijgedachten, zonder altijd weer de vraag of je wel integer bent en bent geweest, dat lijkt ons allemaal wel wat. En Jezus spreekt ons erop aan: goed punt, goed verlangen, moet je van mijn reinigende water komen drinken. Laat mij maar, drink dat maar, moet je eens kijken waar we uitkomen: bij God zelf.

Wat krijg je dan te drinken bij Jezus? Nou je krijgt zijn eigen zuivere hart te zien, dat werkelijk en zonder bijgedachten en bijbedoelingen klopt voor jou. Je ontmoet in hem tenslotte iemand die werkelijk en zuivere liefde is, helemaal. Hij is echt de Zoon van de God die zuiver licht is en in wie geen duisternis is, geen schaduw, geen achterkant, alleen hartstochtelijke liefde. Hij heeft werkelijk geen bijbedoelingen. Hij geeft zijn liefde niet stiekem toch om nu onze liefde en dankbaarheid terug te krijgen. Hij is werkelijk de Heer die geeft. De apostel Johannes zegt later in een van zijn brieven: hierin is de liefde van God geopenbaard dat hij zijn enige Zoon gezonden heeft voor ons. En dan gaat hij verder met: als God ons nu op die manier heeft liefgehad leert dat ons ook op die manier lief te hebben: elkaar lief te hebben. God wil niet stiekem iets terug, hij geeft, zuiver.

Hoe meer je dat indrinkt, des te meer zuivert dat je eigen hart. Daar gaan die stemmen niet meteen mee weg, die stemmen die vragen en zeuren en kritiek hebben, die stemmen die onzeker maken, die bijgedachten en bijbedoelingen. Maar ze worden er wel kleiner van en minder belangrijk. Jezus houdt zuiver van mij, van mij als mens met een onzuiver hart, met bijbedoelingen en bijgedachten. Laat zijn liefde door je leven spoelen en steeds meer zul je ontdekken dat ook jouw liefde zuiver wordt. Laat je meenemen door hem op zijn weg door jouw leven, geef je hart maar aan Jezus over, laat hem er maar voor zorgen. Zijn liefde is zuiver tot en met. Hij zal je verlangen naar werkelijke integriteit en echtheid eens helemaal vervullen. Zo volmaakt dat je God kunt zien, de God die voor onzuivere mensen in een ontoegankelijk licht woont, het licht van zijn zuivere liefde. Probeer het maar, drink zijn zuivere liefde in. Kijk gerust verbaasd in je glas als je weer eens merkt dat er onzuiverheid uit je leven is weggespoeld. Het is een voorproefje van de eindeloze verbazing straks.

Gelukkig zijn de vredestichters, ja midden in onze wereld, onze wereld niet alleen van belangen en bijgedachten, maar ook van conflicten. Logisch ook, doe belangen en bijgedachten in één reageerbuis en conflicten exploderen onder je handen. In het groot en in het klein. We komen op voor onze belangen en wantrouwen onszelf en elkaar en dat gaat dus botsen, van de wereldpolitiek tot de kleine verhoudingen in huis en op het werk. Gelukkig worden we er niet van. Iedereen die terugkijkt op zijn leven ziet zichzelf ook verwikkeld in allerlei spanningen. Wie heeft er nu echt een hart dat mensen bij elkaar wil zien en zich daarvoor inzet? Wie heeft de werkelijke strategie om los te komen uit de strijd? Waar is het reinigende water?

Voor de laatste keer dan, vanmorgen, Jezus zegt: ik heb dat. Ik sticht vrede, ik heb zo’n hart dat mensen wil verbinden en genezen. En ik wil dat jou ook geven en je gelukkig maken. Jezus is werkelijk de Zoon van de God die geen God van wanorde is, maar van vrede, de God niet van het conflict, maar van het overwinnen van het kwade door het goede. Het reinigende water dat hij geven wil is zijn verbindende en genezende liefde voor ons. Hij komt bij ons binnen als mensen die in conflict zijn met onszelf, met elkaar en met God, slaat zijn arm om ons heen en zegt: laat mij maar, geef het allemaal maar aan mij uit handen. En hij legt opnieuw een band van vrede tussen God en ons, zet ons samen rond een avondmaalstafel, geeft zijn Geest van vrede. Laat mij maar, zegt hij. En hij gaat zelf de zaken recht zetten, nu al, door harde harten zacht te maken en mensen elkaar vergeving te laten vragen, maar eens ook volmaakt, bij zijn eerlijke oordeel op de laatste dag. Ik hoef het allemaal niet meer uit te vechten. Hij zorgt ervoor.

En dat maakt me vrij. Het is echt reinigend water. Zo vaak als ik zijn hart zie kloppen voor ons, voor mij, voor wie dan ook, dat hart dat eindeloos uit is op verbinden, op genezen, zo vaak wekt dat ook in mij verlangen naar verbinding, naar vrede, naar genezing. Hij stimuleert me net zo te worden en neemt me met zich mee, eens helemaal tot bij zijn Vader, de God van de vrede. Kijk, zegt hij dan, wij zijn vredestichters. En God zal blij opkijken: mijn kinderen, welkom bij de God van de vrede. En ik zal weer eens verbaasd in mijn glas kijken. Maar hoe zat het dan met al die conflicten in mijn leven? En al die keren dat ik geen vredestichter was? Is dat reinigende water van Jezus dan zo sterk?

Ja, dat is het. Want uiteindelijk is hij het zelf die zo sterk is. Uiteindelijk is hij het zelf die barmhartig is en zuiver van hart en een vredestichter tot en met. Drink hem in en ontdek maar hoe hij ons hart en ons leven reinigt van allerlei slechte stoffen. Nu al, en eens volmaakt, als de schepping verlost is en blijkt wie Gods kinderen zijn geweest. Ontdek maar dat gelukkig zijn is gaan lijken op Jezus. Je verlangen naar schoon worden in een vergiftigde wereld is terecht. Hij wil het vervullen. Laten we hem dan ook bidden.

gehouden in: Amsterdam-ZW, 22 oktober 2006