Ergens op een regelmatig boeiende plaats online vond ik vandaag een boeiend citaat. Het is van de Duitse bisschop van Erfurt, Joachim Wancke. Ik heb geen idee waar het bij hem te vinden is, maar dat doet er ook niet toe. Het staat nu in een column van Mark Van de Voorde: ‘Keuzekerk wordt gettokerk’.

“We hebben vandaag niet zozeer te maken met ’dwaalleer’ maar veelmeer met ’kleingeestige leer’. Het katholieke wordt — uit angst, profileringsdrift, vals begrepen trouw aan de traditie? — verkort tot enkele aspecten die op zich waar kunnen zijn, maar die geïsoleerd dwalen.”

— Even voor de zekerheid en voor mensen die genuanceerde tegenstellingen moeilijk vinden: er staat ‘niet zozeer maar veelmeer, dat is iets anders dan ‘niet … maar’. —

Je kunt ‘het katholieke’ in dit citaat volgens mij zonder meer vervangen door ‘het gereformeerde’. Ook door heel andere dingen, zoals ‘het Nederlandse’ (denk aan de plebejers van de PVV) — maar laten we het daar niet over hebben. Ik heb de oude vrijgemaakte traditie als een typisch voorbeeld hiervan ervaren. Uit angst, profileringsdrift, verkeerd begrepen trouw aan de traditie, of waaruit dan ook, resulteerde iets kleins en saais onder de vlag van de grootste woorden. Als ik nu de sites van diverse meer of minder verontruste (ex)vrijgemaakten doorblader treft me vooral datzelfde: het is klein, kleingeestig, en dus vervelend. De bredere gereformeerde traditie is veel groter, diverser en dus boeiend. Ze schakelt zich in in de nog veel grotere, meer diverse en boeiende traditie van de kerk van alle tijden en plaatsen.

Maar goed, nu ook even afgezien daarvan, de eerste zin intrigeert me het meest: we hebben vandaag niet zozeer te maken met ‘dwaalleer’ maar veelmeer met ‘kleingeestige’ leer. Dat kon best eens veel breder waar zijn.

Een voorbeeld dat me zo te binnen schiet: de Nederlandse Geloofsbelijdenis heeft het in artikel 18, artikel 34 en artikel 36 over de ketterij en de dwaling van de wederdopers (‘en andere oproerige mensen’). De wederdopers staan daar voor een systematisch andere leer, niet alleen over de doop (34), ook over de mensheid van Jezus (18) en de rechtsorde in de samenleving (36). Ik ben nog nooit een voorbeeld van iemand die deze dwaalleer verdedigt in levenden lijve tegengekomen. Wel allerlei christenen met ‘kleingeestige’ ideeën over de doop, theologisch naïef op zoek naar, of levend in een eigen integere verhouding met God. Als ik dan mensen hoor beweren dat je ‘moet’ zeggen dat verzet tegen de kinderdoop een dwaling is omdat dat zo in de Nederlandse Geloofsbelijdenis staat en er dus ook met leertuchtmaatregelen tegen moet optreden, denk ik: veel ijver voor God, maar zonder verstand, een variant van hetzelfde onbenul als waar ze tegen willen optreden.

Op volgehouden dwaalleer kun je reageren met tucht, op ‘kleingeestige leer’ reageren met tucht is als schieten op een mug met een olifantengeweer. Dat kerkenraden in onze kerken in toenemende mate terughoudend zijn met maatregelen van tucht is een gegeven waar heel veel factoren een rol in spelen. Eén ervan kon best eens wezen dat mensen ook zonder zich daar zo van bewust te zijn beseffen dat ze niet met dwaalleer maar met ‘kleingeestige leer’ te maken hebben. Die vraagt om onderwijs, om in groter verband gezet te worden, en maar al te vaak ook gewoon om laten uitzieken, levenservaring. Dat onze vrijgemaakte ‘ware kerk’ obsessie is overgegaan kwam niet door argumenten, maar door ervaring, ontmoeting, jezelf voor gek voelen staan en dergelijke. Dat kon met allerlei andere onbenulligheden ook best eens zo gaan. Tucht zorgt er in dit soort gevallen zomaar voor dat mensen zich vastbijten in iets wat ze anders later zelf vanzelf zouden zijn kwijt geraakt. En je moet wel een erg goede reden hebben iemand weg te sturen van de plaats waar je kunt ontdekken hoe kleingeestig je leer wel niet is: de altijd groeiende tempel van de God van altijd meer dan je denkt.