Preek over zondag 13 Heidelbergse Catechismus

orde morgendienst
votum en groet
zingen: Liedboek 319
zingen: Liedboek 225
gebod
zingen: NGK 157
gebed
Schriftlezing Psalm 2
zingen: Psalm 89,1.2.11
preek over Zondag 13
zingen: Liedboek 158
gebed
inzameling gaven
zingen: NGK 161
zegen

Wat voor beeld heb je eigenlijk bij de Here Jezus? Wat wordt er bij je opgeroepen aan beelden en gedachten als je je Hem voorstelt? Iedereen heeft een beeld bij Jezus, al was het maar het kinderbijbel-beeld van de vriendelijke man met de baard. Het leuke van dat soort beelden is, dat ze niet vast staan. In de loop van je leven verschuiven ze onwillekeurig; en je kunt er ook expres mee aan het werk gaan. Ga eens praten met mensen die een heel ander beeld hebben van God, van Jezus, van de werkelijkheid, en je merkt dat je eigen beelden ook weer opnieuw vorm gaan aannemen. Zo ben ik nu bij zondag 11 en 12 op zoek geweest naar het beeld dat je in de bijbel tegenkomt bij ‘Jezus’ of ‘Christus’, om daar ook voor ons eigen beeld van de Here Jezus van te leren. Dat ga ik nu vanmorgen nog één keer doen: wat werd in de tijd van de Here Jezus zelf opgeroepen als iemand Hem ‘de Zoon van God’ noemde? Waar dachten mensen dan aan, en wat kunnen wij daarvan leren?

In ieder geval in Israël dacht niemand in die tijd aan iets vanzelfsprekends, aan iets dat ‘natuurlijk’ bij Jezus hoorde. Ze dachten in eerste instantie ook niet dat iemand ‘de Zoon van God’ noemen betekende dat diegene dan ook zelf wel God zou zijn. Dat komt als een schokkende ontdekking na de opstanding, dat Jezus werkelijk ‘Mijn Heer en mijn God’ is. Maar vóór en los van die ervaring van de opstanding was er alleen de wereld van het Oude Testament. En daarin werd er op twee manieren gesproken over een ‘Zoon van God’: het volk Israël werd zo genoemd: Israël is mijn zoon, mijn eerstgeboren zoon (Ex. 4:22, zie Jer. 31:9, Hos. 11:1 etc.); en de koning uit Davids dynastie werd zo genoemd in 2 Sam. 7:14 en in de psalmen 2 en 89. Niemand dacht dat die koning goddelijk zou zijn of dat Israël dat was. Zoon van God is een beeldspraak voor de nauwe en speciale band tussen God en zijn volk en tussen God en de koning die dat volk vertegenwoordigde. Als Jezus de Zoon van God is, betekent dat in eerste instantie dat Hij als de Messias namens het volk Israël een heel speciale band met God heeft.

Het is best de moeite waard voor ons om daar nog eens even bij stil te staan. Wij leven na de opstanding en na de tijd dat duidelijk werd dat Zoon van God bij Jezus maar geen beeldspraak was, maar iets echts. Dat Jezus zelf God is, is voor ons vanzelfsprekend geworden, tenminste in de kerk hier. Hij is de eeuwige en natuurlijke Zoon van God. Ja, maar dat kan nooit minder betekenen dan wat we net zagen, dat Hij als de Messias namens het volk Israël een speciale band met God heeft.

Als je in de bijbel over Jezus leest, is het steeds die speciale band die je tegenkomt. Jezus zegt niet her en der dat Hij natuurlijk zelf God is. Zijn God zijn komt uit in de manier waarop Hij mens is. We zien Jezus steeds weer in gebed gaan. We horen Hem zeggen dat heel zijn leven erin bestaat ‘de wil te doen van Hem die Mij gezonden heeft’. We horen Hem spreken over ‘mijn Vader’. We zien Hem in alles leven in de Geest van zijn Vader, in de Geest van God. Door die Geest drijft Hij boze geesten uit en geneest Hij, in die Geest onderwijst Hij en leeft Hij een goed leven vóór. Zoon van God zijn betekent in één woord ‘leven door de Geest van God’.

Is dat iets wat ook bij ons wordt opgeroepen door ‘zoon van God’? Een zoon van God heeft een speciale band met God, hij leeft door de Geest van God. Het is best aardig om die gedachtegang eens wat te oefenen. Tenslotte geldt die ook voor ons. Kind van God is nooit iets wat je kunt zijn zonder er ooit iets mee te doen. Een kind van God leeft door de Geest van God, anders is er echt iets ernstigs aan de hand. Ben je een zoon, ben je een dochter van God, nou, dan leef je dus door de Geest van God.

Nog een ding haal ik hier even uit naar voren. Ik zei net: als Jezus de Zoon van God genoemd wordt betekent dat in eerste instantie dat Hij als de Messias namens het volk Israël een heel speciale band met God heeft. Zoon van God is in het Oude Testament en voor Joodse oren nooit een individu op zichzelf. Zoon van God is Israël zelf of de koning die zijn volk vertegenwoordigt. En ook wat dit betreft kan het nooit minder worden als Jezus de eeuwige en natuurlijk Zoon van God blijkt. Juist als de werkelijke Zoon van God vertegenwoordigt Hij zijn volk, is Hij Israël, en niet maar een toevallig individu.

Als je het helemaal toegespitst wilt zeggen, dan zou je kunnen zeggen: de Zoon van God is een gemeenschap. De Zoon van God heeft een Hoofd, dat is Christus, en een lichaam, en dat zijn alle mensen die bij Hem horen. En dat Hoofd en dat lichaam horen echt bij elkaar. Samen vormen ze de complete Christus, de complete Zoon van God. Laten we ons niet verkijken op zo’n catechismus-formulering. We worden niet als losse individuen om Christus wil uit genade tot losse kinderen van God aangenomen. Je wordt kind van God door in geloof een ledemaat van Christus te worden, door ‘in Christus’ te zijn. Je wordt een zoon of dochter in de gemeenschap van de Zoon.

Ik geef toe dat ik er niet lang naar gezocht heb, maar volgens mij speelt het enkelvoud: kind van God, zoon of dochter van God, in de bijbel geen rol. Het gaat altijd om meervoud. U, jij en ik worden niet maar als u, jij en ik tot kind van God aangenomen, maar als wij, als gemeenschap, als gemeente, doordat we samen deel krijgen aan de ene Zoon. En trouwens ook doordat we samen deel krijgen aan de ene Geest. De Geest is altijd de Geest van de gemeenschap, van het lichaam van de Zoon. Bij Zoon van God hoort altijd de vraag: waar zijn de anderen? waar is de gemeenschap? Is dat ook iets wat voor ons wordt opgeroepen door zo’n naam? Zo niet, dan is er nog wat te leren.

Ik ga even een stap terug. Wat werd opgeroepen voor Jezus tijdgenoten als Hij Zoon van God genoemd werd? Afgezien van de wereld van het Oude Testament en de belevingswereld van de Joden was er in die tijd ook nog de wereld van het Romeinse rijk en de vele godsdiensten daarin. Daar kwamen allerlei ‘godenzonen’ in voor, halfgoden en heroën. Maar wat vooral bovenkwam bij de naam ‘zoon van God’ was de gedachte aan de Romeinse keizer. Vanaf keizer Tiberius presenteerde iedere keizer zich als zoon van zijn goddelijke voorganger, als godenzoon. Iedere keer als iemand betaalde met een Romeinse munt kon hij dat lezen. Op iedere munt stond aangegeven dat het een munt was van de keizer, de zoon van god.

Jezus de Zoon van God noemen betekende in die tijd dus een directe aanval op de Romeinse keizers. Hun pretentie is fake, de enige echte wereldheerser is Jezus. Juist als Messias en als de enige werkelijke Zoon van de enige echte God is Jezus de heerser ook van de heidense volken en hun keizers. De eerste christenen sloegen geen munten, maar ze gebruikten wel de vis als symbool: Jezus Christus, Zoon van God, Redder. En dat ging lijnrecht in tegen alle pretenties van de Romeinse keizers, die zelf zonen van god en redders wilden zijn. Niet de keizer, maar de Here Jezus is de Heer van de wereld. Hem is gegeven alle macht. Hij is de Zoon van God.

Jezus de Zoon van God noemen betekende in die tijd dus ook daarnaar leven: niet jezelf terugtrekken als een groepje op zichzelf, niet een privé-godsdienst worden. Daarvan waren er in die tijd ook al heel veel: mysterie-religies, godsdiensten met een geheim ritueel waar je jezelf helemaal privé aan kon wijden, zonder dat ooit iemand daar last van had. Als niet de keizer maar Jezus de Zoon van God is, dan is het leven van Jezus en dan trek je je niet terug op jezelf. Als Jezus de Zoon van God is dan kunnen christenen geen mensen zijn met een hobby op zondag, maar verder niets. Als Jezus de Zoon van God is dan moet verteld worden dat de wereld van Hem is. Hoort dat voor ons nog bij wat er zoal wordt opgeroepen door Jezus als de Zoon? Stel anders gerust je beeld wat bij.

Tenslotte dan, wat voor heel veel tijdgenoten van de Here Jezus werd opgeroepen door de naam Zoon van God of godenzoon, was iets bovenmenselijks, iets wat uiteindelijk loskomt van het echte leven hier. Het leven hier was een leven in ruimte en tijd en materie, in een lichaam dat je aan alle kanten beperkte en pijn kon doen. God staat daar boven. Hij is geest. Een zoon van God moet daar dus ook boven staan, meer geest dan lichaam zijn, boven het lichamelijke uitstijgen, loskomen van dit hier.

Juist Jezus de Zoon van God noemen betekent daar dwars tegenin gaan. Deze Zoon van God was niet alleen in het vlees gekomen, maar was ook in dat vlees gestorven, op de meest pijnlijke manier, en was tenslotte in datzelfde vlees opgestaan drie dagen later. Als Hij de Zoon van God is betekent dit, dat God zelf zich openbaart in een echt mens, dat Hij niet wil dat we loskomen van ons lichaam, van ons echte leven, maar dat we juist in en met ons universum van ruimte, tijd en materie gered worden. Jezus Zoon van God noemen betekent dat God zelf ons lichaam en onze echte werkelijkheid serieus neemt, jouw beperkingen, jouw pijn. Het betekent dat het niet om kennis gaat, niet om iets geestelijks, maar dat het gaat om leven, echt leven, leven in een lijf. God is geest, maar zijn Zoon is echt mens en verzamelt een gemeenschap van echte mensen om zich heen als zijn lichaam. Als Jezus de Zoon van God is, dan gaat het God echt om deze wereld, met alles erop en eraan, om de schepping zelf, die nieuw moet worden.

Dat zijn van die dingen die je echt even tot je door moet laten dringen. Jezus is de echte en natuurlijke Zoon van God. Een echt mens, voel jezelf maar zitten, zo’n echt mens is de echte en natuurlijke Zoon van God. Zo serieus neemt God jou. Net zo concreet, als echte mensen, worden wij in Hem zonen en dochters van God.

Jezus is de Zoon van God, wat roept dat bij je op? Neem je eigen beeld maar en laat het aanvullen, laat het corrigeren. Zoon van God zijn betekent een speciale band hebben, leven door de Geest. Zoon van God zijn betekent vertegenwoordigen, betekent gemeenschap zijn. Zoon van God zijn betekent: de hele wereld is van jou, want het is Gods wereld. Zoon van God zijn betekent echt mens zijn. Zomaar vier dingen, dia’s, beelden. Denk er over na, en leef er naar, des te meer word je kind van God. Amen.

gehouden in: Loenen-Abcoude, 31 juli 2005