Preek over Prediker 3:1-8

orde avonddienst
welkom
zingen: Psalm 90,1.3.8
zingen: NGK 160
stil gebed
votum en groet
zingen: NGK 163
gebed
Schriftlezing Prediker 3:1-8
preek over Prediker 3:1-8
schrijf wat 2010 typeert op een briefje
zingen: NGK 156
prik het brief je op het kruis
gebed
geloofsbelijdenis van Nicea
zingen: Psalm 121
mededelingen
inzameling gaven
zingen: Psalmen voor Nu 145
zegen

Eén van de boeiende dingen van de bijbel is dat je er een totaal andere cultuur en kijk op het leven in ontmoet dan wij hebben. Vaak letten we daar niet zo op. We lezen dan de bijbel net als ieder ander boek dat we lezen. Soms blijf je dan ergens achter haken en vraag je je af wat je daar nu mee moet. Zeker de ruige wereld van het Oude Testament geeft daar regelmatig aanleiding voor. Je proeft dan iets van de hardheid van de bronstijd en de ijzertijd, lang, lang geleden. Soms ook kan een bijbelgedeelte je aan het denken zetten, juist omdat het zo anders is, en kun je er iets van leren. Dat had ik deze week met de verzen uit Prediker die we net lazen.

Eén van de typische dingen van oud en nieuw voor ons is dat we terugkijken en vooruitkijken. We laten het verleden van 2010 nog eens passeren, denken terug aan wat het voor ons betekende, en we richten ons vervolgens op de toekomst van 2011. Vanavond passeren we een soort van nul-moment als de kalender verspringt van 2010 naar 2011. Je kunt het op televisie zien gebeuren. Het is in een fractie van een seconde voorbij. En dan zijn we bij een nieuw begin. Wat voor ons vooral belangrijk is, is de toekomst. We zijn vrijwel allemaal mensen die vooral ergens heen op weg zijn, die iets willen bereiken. Bereiken is dan een veelzeggend woord. Je bereikt een doel als je een weg volgt. Ik bereik de Tituskapel meestal door naar de tram te lopen, een stuk of wat haltes mee te rijden en dan de Derkinderenstraat af te lopen.

Zo denken we ook over de tijd als een weg. We willen iets bereiken, ergens komen. Afstuderen, een tentamen halen, promotie maken, een project afronden, je targets halen, verkering krijgen, trouwen, nog een reis maken, met pensioen gaan, noem maar op. Dat zijn zo van die dingen waar je tijd voor hebt, en anders wel maakt. Terugkijken op 2010 is net zo al snel terugkijken op wat we in 2010 bereikt hebben. Waar zijn we gekomen? Dat hoeft echt niet om carrière of zo te gaan. Het kan ook gaan om verlangens die al dan niet vervuld zijn en die je zo bereikt hebt, of niet. 2010 is dan het jaar dat je verkering kreeg, getrouwd bent, een kind gekregen hebt, een nieuwe baan, noem maar wat. Dit is de weg die we hebben afgelegd door het leven, hoe zal die weg verder gaan in 2011?

We denken daar meestal niet zo over na, maar zo gericht zijn op de toekomst is een eigenaardige manier van in het leven staan. Andere culturen kennen die niet. Die zijn soms op het verleden gericht. Voorouders zijn dan bijvoorbeeld heel belangrijk. Hen moet je leren kennen en eer aandoen in je leven. Maar vooral zijn heel veel culturen op het heden gericht. Als er al klokken zijn, zijn ze daar veel minder belangrijk, net als agenda’s. Je moet doen naar wat voor tijd het is. Als het tijd is om te reizen moet je reizen. En dan kom je niet aan op zaterdagmorgen 11.00, maar als je reis voorbij is, ergens tussen zaterdagmorgen en zaterdagavond, en als het een lange reis is kom je precies op tijd ergens tussen juni en juli. Het is geen maart, maar zaaitijd en dan is het tijd om te planten, en geen september, maar oogsttijd en dan is het tijd om te rooien. Je wordt niet geboren in 1966, op 2 december, om laten we zeggen vijf over drie ’s nachts, maar in het 19e jaar van de regering van koningin Juliana. Dat zijn allemaal dingen die horen bij een cultuur die op het heden gericht is en niet op de toekomst.

Je merkt het misschien al aan de voorbeelden, in de bijbel is van het begin tot het eind het heden het belangrijkst. Onze manier van in het leven staan komt in de bijbel nergens voor. Daar is tijd altijd tijd om nu iets te doen met de mensen om je heen, tijd waarin je nu iets meemaakt, en dat bepaalt je leven. De vraag is niet welk jaar het is op de een of andere kalender, maar wat voor tijd het is, nu. Als het oogsttijd is, moet je oogsten. De rest kan rustig tot morgen worden uitgesteld. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last aan wat gedaan moet worden. Als je een probleem hebt ga je niet een plan maken om het in de toekomst op de beste manier op te lossen, maar ga je met mensen om je heen praten in het heden, ook als het dan op een mindere manier wordt opgelost. Je weet immers maar nooit wat je in de toekomst krijgt, je weet alleen wat je nu hebt. Heb je al die mooie schuren gebouwd en dan ga je dood. Wat heb je er dan aan?

Pas als het min of meer normaal is dat je nog jaren zult leven kun je je het veroorloven je op de toekomst te richten. Als je zomaar morgen dood kunt zijn, door ziekten, door oorlog, door ongelukken, door wilde dieren, dan is wat je nu hebt pas echt belangrijk. Op het verleden en op de toekomst heb je als mens geen enkele grip. Je kunt er van alles over fantaseren en denken, maar alleen God heeft daar macht over en kan er iets mee. In termen van nu: alleen het heden ligt in je cirkel van invloed, verleden en toekomst liggen hoogstens in je cirkel van betrokkenheid, maar echt grip heb je er niet op. Echt niet. Je kunt aan 2010 niets meer doen, je kunt het alleen aan God, aan Jezus overlaten, om het te verzoenen, te zegenen en te helen. Dat gaan we dus zo meteen ook doen.

Goed, en nu dus even niet denken: als dit de manier van leven in de bijbel is, is dat dan toevallig misschien toch de beste? Dat lijkt me niet. Al was het maar omdat een wereld die zo gericht is op het heden maar heel langzaam verandert. Wie zonder pijnstillers in nauwelijks verwarmde boeren hutten wil leven en buffelen voor wat te eten om nog even in leven te blijven, die moet vooral denken dat zo’n manier van in het leven de beste is. Maar dat wil niet zeggen dat je er niets van kunt leren. Juist omdat het zo anders is kan dat. Mensen met zo’n houding van hier en nu en jij en ik, dat is belangrijk — valt het nogal eens op dat wij hier in Nederland en West-Europa zo’n haast hebben. We rennen zo hard, dat onze ziel de tijd niet krijgt om ons in te halen. We zijn zo druk bezig met van alles te bereiken dat we voorbijlopen aan wat er nu is, nu speelt. Straks als je bereikt hebt wat je wilt zal het goed met je gaan. Ja, maar hoe gaat het eigenlijk nú met je?

De kracht van die andere manier van in het leven staan: het heden, is de zwakheid van de onze. Het heden is voor ons het moment dat er is en weer voorbij is. Het heden is het verspringen van 2010 naar 2011. Het heden is een stap, tijd voor de volgende stap op de weg naar ons doel. En hoe we meestal denken vergroot zich vandaag helemaal uit: het verleden, de afgelegde weg, en de toekomst, de weg die we nog te gaan hebben. De overgang tussen beide is een soort van nul-punt, een oogwenk, een stap. Waar we niet zo vaak aan denken, dat krijgt zomaar ook vandaag weinig ruimte: hoe is het eigenlijk nú met je? In wat voor nu leef je eigenlijk. Wat voor tijd is vandaag jouw tijd?

Zie je, dan zijn we pas echt bij Prediker uitgekomen. Lees deze verzen als een boek uit 1996 en je ziet iets als: er zijn momenten om te baren, er zijn momenten om te sterven, momenten om te planten, momenten om te rooien, en zo voort. Die momenten zijn ook zo weer voorbij, tik tak, zo gebeuren de dingen, de ene dag dit, de andere dat, nu even tijd voor dit, straks tijd voor dat. Maar Prediker is een boek van ruim vóór Christus, vóór de uitvinding van de kalender, de klok en de agenda (want waarom zou je iets met zulke gekke dingen willen?). Dan zie je iets als: er is een heden dat getekend wordt door baren, en een heden dat getekend wordt door sterven, een heden waarin je moet planten en een heden waarin je moet rooien, en zo voort. En dat heden kan best even duren. Het is geen moment, maar het is er. Baren duurt zomaar een dag en sterven vaak genoeg nog veel langer. Over zaaien of planten doe je wel even en je kunt dagen lang oogsten, zeker als je alles met de hand moet doen. Maar dat is je heden, je tijd.

En er klinkt vanzelf iets in mee van: dat is ook echt waar het de tijd voor is, richt je daar op, de rest kan later wel. Als het een tijd is om te rouwen, rouw dan ook, als het een tijd is om te dansen, dans met hart en ziel. Wees erbij, ik zou haast zeggen, in onze manier van spreken, neem er de tijd voor om te leven waar het de tijd voor is. Tenslotte, zo zegt Prediker in de verzen na wat we gelezen hebben: God heeft alles wat er is de goede plaats in de tijd gegeven. Juist het heden krijg je van God. Juist wat er nu is wordt je in Jezus’ naam toevertrouwd. Ga er niet aan voorbij, op weg naar iets anders. Hoe weet je dat wat jij je voorstelt bij de toekomst je ook door God gegeven zal worden? Wat voor tijd is jouw tijd nu eigenlijk? Richt je daar dan ook echt op. Waar je vandaan komt en waar je naartoe gaat, dat is allemaal tot daaraan toe, maar hoe gaat het nú eigenlijk met je? Wat is de kleur van jouw leven nu? Wat tekent je leven, nu, 20.? 31 december 2010? En wie horen daar allemaal bij? Welke mensen zijn nú belangrijk voor je?

Dan geeft Prediker plotseling een hele staalkaart aan mogelijkheden. En het is echt niet de bedoeling dat je denkt dat die compleet is. Jouw heden kan nog door veel meer getypeerd worden. Maar stel je vanavond ook eens rustig de vraag: wat kleurt, bepaalt, typeert mijn leven nu? En wie horen daarbij, nu? Leef ik in een heden van afbreken of van opbouwen, is mijn leven nu een leven van huilen of van lachen, is dit mijn tijd om te ontvlammen, of juist mijn tijd om uit te doven of gas terug te nemen, wat kleurt mijn leven nu, omhelzen of afweren, zoeken of verliezen, bewaren of weggooien, scheuren of herstellen, zwijgen of spreken, liefhebben of haten, oorlog of vrede? En met wie leef ik eigenlijk en beleef ik die tijd. Wie staat er naast me, op wie kan ik terugvallen. Hoe gaat het nú eigenlijk met me? En nee, niet hoe gaat het momenteel met me? Nu is geen moment. Het kan best even duren als het om het heden gaat. Slopen duurt even, bouwen ook, steen voor steen, huil je in slaap en lach je helemaal slap, vlam niet maar voor even, doof rustig uit, en zo door. Er zit tijd in al die dingen, niet maar een moment. Ze duren. Je kunt ze met elkaar beleven.

Als vanavond de cijfers verspringen, hoe gaat het dan met je? Wat tekent je leven dan? Waar ben je mee bezig, wat is het ‘nu’? Echt het nu, niet dat moment van onderweg naar morgen. Wie zijn de mensen waar je nu van houdt, die er nu voor je zijn? Alle mogelijkheden van morgen, vergeet ze even, het gaat om de werkelijkheid van vandaag. Dit is een tijd om te…? Bid dan de Heer die je vandaag het leven geeft niet alleen om zijn zegen over wat komt in 2011 en zijn zegen over wat gebeurd is in 2010, maar ook om zijn zegen over je leven nu. Hoe gaat het nú met je? 2010 is voorbij, het is ons uit handen genomen, helemaal. We kunnen er niets meer aan doen. Zo meteen leggen we het hier symbolisch neer voor Jezus Christus, onze Heer. Wat gebeurd is, is voor hem. Aan zijn kruis kan hij er nog iets mee doen. 2011 begint straks. Hoe we ons er ook op richten, grip hebben we ook niet op 2011. We kunnen het uiteindelijk toch alleen maar uit Jezus’ handen ontvangen, dag voor dag, adem in adem uit. Wat we hebben als mensen is ons heden nu. Wat we weten is hoe het nu met ons gaat, wat er nu speelt en wie er nu naast ons staan. Laten we vanavond dan dàt leven ook delen met onze God en Heer. Daarvoor geeft hij het je, jouw heden. Niet om er aan voorbij te gaan en jezelf voorbij te lopen, maar om er in het heden mee bezig te zijn, echt en eerlijk, of zoals dat tegenwoordig zo vaak heet: authentiek. Morgen heeft zijn eigen last aan dingen die te doen zijn, zal een eigen heden hebben. Plan het rustig, we hoeven onze eigen cultuur niet uit. Maar van de Prediker kunnen we wel wat leren, in Gods naam: je heden nu is niet maar een moment dat voorbijgaat, het is hoe het nu met je gaat, wie je nu bent, wat je nu te doen hebt, wie er nu naast je staat. Laat dat tot je doordringen en je kunt werkelijk als de mens die jij bent de toekomst van 2011 in gaan, samen met de God die je nu je heden geeft en met de Heer die vandaag en morgen en voor altijd dezelfde is. In vrede en met Gods zegen.

gehouden in: Amsterdam-ZW, 31 december 2010