Preek over Romeinen 9:18

orde middagdienst
votum en groet
zingen: NGK 118
gebed
Schriftlezing Genesis 17:15-22
zingen: Psalm 65,1.3
Schriftlezing Romeinen 9:1-29
zingen: Psalm 124
preek over Romeinen 9:18
zingen: NGK 123,1.2…5
gebed
inzameling gaven
zingen: Liedboek 440
zegen

Is dat nou discriminatie: God heeft medelijden met wie Hij wil en Hij maakt halsstarrig wie Hij wil? Je zou kunnen zeggen: nou, God maakt onderscheid waar geen onderscheid is, dus God discrimineert. We zouden daar gewoon eens wat eerlijker voor uit moeten komen. We doen altijd maar alsof de bijbel een film voor alle leeftijden is, maar in feite kom je er tenminste veel geweld en ook de nodige discriminatie in tegen. Toch?

Of kent u dat verwijt niet? Ik lees voor uit een stuk over discriminatie en de bijbel van het internet (kun je nog eens lezen wat mensen niet tegen je durven te zeggen):

“Al op de eerste bladzijden van de bijbel begint God al met de vrouw als ondergeschikt hulpje van de man te maken. De hele bijbel door wordt de vrouw verder voorgesteld als een bezit gelijk aan de slaven en het vee waarover de man de baas is.
Enkele bladzijden verder weigert God, zonder dat daar aanleiding toe is, het offer van Kain maar dat van Abel neemt Hij wel aan, met als gevolg de eerste bijbelse moord.
Van een almachtige God, die het heelal heeft geschapen met alles wat erin is, zou je toch een zekere onpartijdigheid verwachten, maar daarvan is bij de bijbelse God niets te vinden. Keer op keer maakt Hij speciale verbonden met willekeurige individuen. Zo laat Hij de hele mensheid verdrinken behalve het gezin van Noach, want die zou de laatste ‘rechtvaardige’ mens op aarde zijn. Alsof er in iedere maatschappij naast ‘slechte’ mensen ook geen ‘goede’ te vinden zouden zijn.
Met Abraham sluit God een speciaal verbond en belooft hem dat zijn kinderen al het land van Egypte tot aan de Eufraat zullen bezitten. Dat hier reeds andere volkeren wonen speelt voor God geen rol; die laat Hij later gewoon door het volk Israël opruimen.”

Nou ja, en zo voort. Zo gaat het nog een tijdje door.

Ook afgezien van de nodige karikaturen die in dit citaat zitten, zit daar niet toch wat in, in dat verwijt van discriminatie? God máákt onherroepelijk onderscheid waar geen onderscheid is, de hele bijbel door, of andersom: Hij behandelt mensen gelijk die heel ongelijk zijn: moordenaars en nette Farizeeën, mensen die een dag geploeterd hebben en mensen die net even uit hun neus peuterend zijn komen kijken op het werk. Dat komt uiteindelijk ook op discriminatie neer, toch?

Toch aarzel ik wat. Want het is de moeite waard hier even precies te worden op taal. En dan leer je dat discriminatie betekent: ongelijke behandeling van mensen op grond van kenmerken die er niet toe doen. Je mag best zeggen: jij hebt geen rijbewijs, dus jij kunt geen chauffeur worden. Maar je mag niet zeggen: jij bent een vrouw, dus jij kunt geen chauffeur worden. Maar is dat nu iets wat je in de bijbel tegenkomt, ongelijke behandeling op grond van kenmerken die er niet toe doen? Ik geloof het niet. Wat je in de bijbel steeds weer vindt is ongelijke behandeling zonder enige grond in kenmerken van mensen. Ik blijf even bij Romeinen 9: God maakt onderscheid tussen de Israëlieten, die allemaal kinderen van Abraham zijn. God maakt onderscheid tussen Jakob en Esau, die allebei kinderen van Isaak en Rebekka zijn, nog tweelingen ook. God maakt onderscheid binnen de ene klomp klei.

Daarmee is het punt niet weg. Want ook hier hebben we over het algemeen best wel moeite mee. We vinden het niet eerlijk, en zo. Maar wat in ieder geval duidelijk kan zijn is dat er echt wel meer aan de hand is dan dat God discrimineert, punt uit. God maakt onderscheid waar geen onderscheid is, maar niet op grond van kenmerken van mensen die er niet toe doen.

En dat moeten we gewoon maar eens even vasthouden. Wij kunnen vinden wat we willen, maar de God die zich in de bijbel aan ons geeft en presenteert komt daarin naar voren als echt een eigen Iemand. Hij is een Ander, Iemand anders dan wij, Iemand met eigen gedachten en afwegingen, Iemand die zijn eigen gang gaat. Nee, ik bedoel niet iemand die asociaal zijn eigen gang gaat, en die doet wat hij wil zonder zich ooit van iemand iets aan te trekken. Integendeel. Van het begin af aan spreekt Hij er met mensen over, betrekt Hij mensen bij zijn eigen gang en schakelt Hij mensen in.

Maar toch, God is zelfstandig, Hij is zelf iemand. Hij heeft dan ook zijn eigen geschiedenis met mensen, maakt zijn eigen keuzes, en laat zich niet inpakken en opsluiten in onze kaders of onze ideeën. Hij is dus ook Iemand die ons tegenspreekt en die gewoon kan zeggen: ja, maar Ik doe dat zo. En denk daar maar eens over na, dan zul je zien dat Ik gelijk heb.

Dat vind ik persoonlijk horen bij de grootste kracht van God en van de bijbel. Hij is Iemand met een eigen gezicht, Iemand van wie je kunt houden en Iemand die je kunt haten. Hij is niet het verlengde van onze principes en Hij trekt zich lang niet altijd iets aan van wat wij eerlijk vinden. Hij is niet op zo’n manier eerlijk als wij. Hij reageert altijd net weer anders dan wij zouden doen. En als dat ons op de zenuwen werkt, blijkt dat steeds weer des te erger voor onze zenuwen.

Je kunt het best vervelend vinden dat God uit alle volken er één uitkiest als zijn volk. Dat is toch niet eerlijk? Hij is toch de Schepper. Alle mensen hebben toch met Hem te maken? Ja, maar pre­cies, maar alle mensen hebben dan ook met Hem te maken als de God van dat volk: in Abraham worden alle geslachten van de aarde gezegend. Je kunt het best oneerlijk vinden dat God nu net David en zijn nageslacht uitkiest om koning te zijn en te blijven. Waarom Saul niet? Waarom niet nog weer heel iemand anders? Ja, maar jij hebt te maken met de God die David gekozen heeft. Waarom openbaart God zich niet in algemene principes en in wijsheid die alle mensen bereiken kunnen en kiest Hij nu net die ene mens, een Jood ook nog, Jezus Christus uit om Hem helemaal te openbaren? Ja, maar Hij is nu eenmaal in Hem verschenen, Christus, die boven alles is, God, te prijzen tot in eeuwigheid! Jij hebt te maken met deze God. En deze God schrijft geen waarheden in de blauwe lucht, leesbaar voor alle mensen in alle talen, maar Hij laat jou aanspreken in jouw eigen moedertaal en Hij roept jou. Waarom jou eigenlijk? Waarom je buurman uit de straat niet? Ja, maar Hij roept jou nu eenmaal. En jij kunt van Hem houden – of niet.

Als je nu nog eens nadenkt, en nu nog eens kijkt naar waar het in Romeinen 9 echt over gaat, kun je ontdekken dat God ons op die manier uitermate serieus neemt. Veel serieuzer dan wij onszelf meestal nemen. Want hoe zit het eigenlijk met mensen? Hoe zijn wij er aan toe als God ons tegenkomt en onderscheid maakt zonder wat voor grond dan ook in kenmerken van ons? In vers 18 staat: God heeft dus medelijden met wie hij wil, en hij maakt halsstarrig wie hij wil. Nou, medelijden heb je niet met grote en sterke en zelfstandige mensen. En mensen die halsstarrig gemaakt worden, of ouderwetser, die verhard worden, die staan niet meer op neutraal terrein. God komt ons niet tegen in het paradijs en maakt dan onderscheid tussen mensen. Hij komt ons tegen in de penarie, in het kwaad, in de ellende, in de eigenwijsheid en druk bezig om ons van zo min mogelijk anderen echt iets aan te trekken.

Maar dat willen we liefst niet weten en niet horen. We winden ons zo op over Gods onderscheid maken omdat we zelf denken dat we allemaal wel zo ongeveer goed in elkaar zitten en dat we allemaal evenveel recht hebben op goede dingen. Eerlijk is iedereen het zijne of het hare geven. Eerlijk is de rechten van mensen respecteren. Eerlijk is iedereen gelijk. Maar iedereen gelijk zou betekenen: iedereen niks. Je krijgt zomaar iets boven van een duivelse redenering: Omdat mensen Gods gaven niet willen ontvangen mag niemand van God iets ontvangen. Omdat mensen God afwijzen mag Hij niemand overwinnen om Hem toch aan te nemen. Omdat mensen God haten mag Hij van niemand houden. En wat je dan zomaar niet meer hoort is de grote boodschap van God: Ik houd van jou.

Inderdaad, dat blijft gewoon staan: God maakt onderscheid tussen mensen waar geen onderscheid is. Is er iemand rechtvaardig? Nee, als puntje bij paaltje komt, niet één. Toch máákt God mensen rechtvaardig, zonder dat daar ook maar iets in hen is wat Hem daar een argument voor geeft. Hij ontfermt zich over wie Hij wil. Hij is Iemand en Hij doet het zo. Zonder wat voor grond in ons roept Hij ons met zijn boodschap van: Ik wil jou, Ik wil met jou verder. Ik wil jou nieuw maken.

Daar is iets in wat ons over het algemeen niet bevalt. Dat onderscheid maken, dat riekt naar discriminatie. Toch is er meer aan de hand. Mensen discrimineren om te verwerpen. Ze zeggen: jij hoort er niet bij, want jij bent zwart, of een vrouw, of niet goed genoeg. Mensen zeggen: slegs vir blankes, of zo, en selecteren zo uit op grond van kenmerken die er niet toe doen. God maakt ook onderscheid, maar Hij ‘discrimineert’ om te verkiezen. Hij wil zich niet laten opsluiten in het kwaad, zich niet laten blokkeren door de haat van mensen. Hij overwint dat juist, door onderscheid te maken: Hij heeft medelijden met wie Hij wil.

En daarmee staat Hij voor ons als wie Hij is, als Iemand. En dan ligt dus ook de bal weer bij ons. Hij roept ons: Ik wil me over jou ontfermen. En hoe willen wij daar op reageren? God is Iemand. Je kunt Hem liefhebben — en je kunt Hem haten. Als je Hem haat blijf je hangen in die duivelse redenering van: als het zo moet, dan maar niemand. Als je Hem liefhebt ontdek je altijd weer meer medelijden, meer ontferming, meer redding: niet alleen uit de Joden, maar ook uit de niet-Joden. Als de almachtige Heer ons geen kin­deren had gelaten, dan was het met ons net zo gegaan als met Sodom en Gomorra. Niets is hier vanzelfsprekend. God maakt onderscheid tussen mensen. Toch, wie zichzelf ook maar een beetje serieus neemt in eigen kwaad, in eigen ellende, die leert zeggen: gelukkig maar dat God onderscheid maakt. Zijn onderscheid maken redt. Hij ontfermt zich. Ja, over wie Hij wil, maar toch echt: Hij ontfermt zich. Daar leven we van. Amen.

gehouden in: Loenen-Abcoude, 18 mei 2003
Hilversum, 18 januari 2004
Houten, 29 mei 2005