Nederlands Dagblad 8 mei 2020, pag. 11
… Achter onze omgang met corona zitten leugenachtige verhalen. Daardoor slaan we, onbewust, de weg in naar mishandeling en zelfvernietiging.
Wie nog maar een paar maanden geleden had voorspeld wat we nu aan anti-corona-maatregelen meemaken, was door niemand serieus genomen. Toch zijn ze ingevoerd. We wilden dat, tenminste in grote meerderheid. De angst zit diep, ook nu maatregelen een beetje versoepeld worden. De gedachte waart rond: als het virus weer opduikt, is alles voor niets geweest.
Die gedachte slaat nergens op. De maatregelen zijn ingevoerd als pas op de plaats in een nieuwe, bedreigende situatie. Ze dienden vooral om de gezondheidszorg niet te laten vastlopen. Als zodanig hebben ze gewerkt. Niks voor niets dus.
abnormaal
Nu we voor langere tijd in een nieuw abnormaal terechtkomen, is het tijd te kijken wat er op de achtergrond meespeelt. Ik merk dat ik dan behoefte heb aan termen als machten of afgoden: leugenachtige verhalen waardoor mensen onbewust de weg inslaan naar zelfvernietiging en het mishandelen van anderen. Het is taboe om ze aan de orde te stellen. Maar het moet, net als bij elke andere verslaving.
verhaal 1
Het kloppend hart van de reactie op het coronavirus in westerse samenlevingen wordt gevormd door een verhaal dat je kunt samenvatten als: je gezondheid is het belangrijkste wat je hebt. We zijn al een paar decennia geconditioneerd om dat verhaal te volgen. Een hele gezondheidsindustrie leeft ervan. Iedere reclame gaat ervan uit. Wat nu gebeurt, niet maar door een overheid, maar door ons samen, is, in woorden van Ilja Leonard Pfeijffer: ‘We offeren het volle leven op om het vege lijf te redden, omdat het vege lijf het enige is wat ons nog kenmerkt’ (NRC, 14 april).
Iedereen met een beetje gebrek aan gezondheid weet dat dit verhaal een leugen is. Veel belangrijker dan je gezondheid blijkt dan de liefde en lijfelijke zorg van mensen om je heen. Wat het dichtst bij de zin van een mensenleven komt, is dat er fysiek van je gehouden wordt. Voor christenen heeft dat de extra dimensie van Jezus’ overgave voor ons aan het kruis, maar ook zonder die extra dimensie geldt het.
Intussen is voorlopig de leugen dominant. Ze vormt de kern van de angst die de samenleving nu afgrendelt. We zijn bereid de menselijkheid van ons leven te verliezen, om de gezondheid van ons vege lijf, en dat van onze geliefden, te winnen. Ongeacht welke versoepeling van overheidsmaatregelen ook, we zullen pas weer in staat zijn te leven, wanneer we breken met deze leugen.
verhaal 2
Een ander verhaal, laten we zeggen de geest van de westerse reactie op het virus, komt neer op: iedereen heeft recht op de beste zorg. Dat lijkt logisch, maar is innerlijk tegenstrijdig. Dat blijkt inmiddels ook.
De hoofdmoot van de aandacht is merkwaardig genoeg eerst uitgegaan naar de meest uitzonderlijke zorg: die op de intensivecare-afdelingen. Dat is vreemd. Je zou bij een besmettelijke ziekte verwachten dat het zwaartepunt bij de ‘onderkant’ van de zorgpiramide ligt: huisartsen, thuiszorg, verpleeghuiszorg en ‘gewone’ ziekenhuiszorg. Maar afgezien daarvan: dat coronapatiënten recht hebben op de beste zorg, wil in de praktijk zeggen dat mensen die aan iets anders lijden, daarop geen recht hebben. In zeer veel gevallen zonder zogenaamde spoed betekent het gewoon dat er geen zorg gegeven wordt; om maar de zwijgen over de eindeloze schade in de geestelijke gezondheidszorg, jeugdzorg en dergelijke.
De cijfers komen nog. Ze gaan ongetwijfeld bewijzen dat dat verhaal over ‘iedereen de beste zorg’ nergens op slaat.
verhaal 3
Er is in ieder geval nog een derde verhaal, noem het ‘het verstand van de reactie op het virus’: wat je niet kunt controleren, daarvoor ben je aansprakelijk. We verwachten van onszelf, van iedereen, maar zeker van onze leiders dat ze risico’s maximaal minimaliseren. Anders is het terecht dat je daarop afgerekend wordt.
Nu we geconfronteerd worden met een nieuw en voorlopig niet te controleren virus wordt de logische angst zo veel mogelijk verdeeld. Ons is in feite een psychologische lockdown opgelegd, waarin iedereen zo bang gemaakt wordt dat hij niets doet waarvoor hij later aansprakelijk zal blijken (stel je voor dat iemand ziek wordt van jouw bezoek).
In grote meerderheid staan we die democratisering van de angst nog toe ook. Of volgend jaar de zielzorg niet aan te slepen zal zijn voor mensen die zich afvragen waarom ze niet bij hun geliefden op bezoek zijn geweest toen het nog kon, zien we dan wel. Dit virus leert ons dat het leven helemaal niet te controleren is. Maar die les wordt niet getrokken.
Liever vluchten we in de utopie van een vaccin en proberen tot die tijd een onleefbare anderhalvemetersamenleving op te zetten. We zitten in deze situatie niet vanwege het virus, maar vanwege onze eigen idee-fixe dat we dat virus moeten controleren. We zouden ook ons verlies kunnen nemen zonder onszelf of onze leiders of wie dan ook aansprakelijk te stellen. Maar dat mag niet gedacht, laat staan gezegd worden.
dwangneurose
We zitten in een soort van collectieve dwangneurose. Er is geen uitweg zonder de drie verhalen door te prikken. Daar is alle reden voor. het zijn leugens, waardoor we vanzelfsprekend vinden dat we mensen nu aandoen wat we vorig jaar nog mishandeling noemden. We zijn een samenleving geworden die automutileert. Dat is wat afgoden doen.